In een tijd waarin digitale fotografie de norm is, blijft het gebruik van analoge filmrolletjes iets magisch hebben. De keuze voor film is vaak bewust: vanwege de sfeer, het karakter en de verrassingen die je terugziet in het resultaat. Maar als je met film fotografeert, krijg je automatisch te maken met een vervaldatum. In deze blog lees je alles over het bewaren van filmrolletjes, waarom dat belangrijk is, wat er gebeurt als je film over de datum is en hoe je je voorraad zo lang mogelijk goed houdt.
Op elk doosje film staat een houdbaarheidsdatum, vaak aangeduid als ‘expiry date’. Dat er een houdbaarheidsdatum op zit heeft te maken met de lichtgevoelige emulsie op de plastic drager van een fotorolletje. Die emulsie bevat zilverhalogeniden, die reageren op licht. Maar met de tijd breken die stoffen langzaam af, vooral onder invloed van warmte, vocht en straling. De houdbaarheidsdatum op een filmrolletje geeft aan tot wanneer de fabrikant garandeert dat de film optimaal presteert. Voor kleurenfilm is dat meestal zo’n 2 jaar na productie, bij zwart-witfilm vaak iets langer. Die termijn wordt bepaald onder normale bewaaromstandigheden (kamertemperatuur, niet te vochtig of te warm).
Wat gebeurt er als je filmrolletje over de datum is?
Een fotorolletje dat over de datum is, is niet ineens waardeloos. Veel fotografen gebruiken zelfs bewust expired film, omdat het soms zorgt voor verrassende kleurverschuivingen, extra contrast of korreligheid. Toch is het goed om te weten wat de risico’s zijn van fotograferen met een filmrolletje dat over de datum is:
- Verlies van gevoeligheid (ISO): de film wordt minder lichtgevoelig. Een ISO 400 film kan zich dan bijvoorbeeld gaan gedragen als ISO 200 of lager.
- Kleurverschuivingen: vooral bij kleurenfilm kunnen tinten afwijken – groen of magenta tonen komen vaak voor.
- Meer korrel en ruis: de film wordt minder ‘schoon’, wat zichtbaar is in de details.
- Vlakverkleuring of vlekken: als de film slecht bewaard is, kunnen zelfs chemische veranderingen optreden die de beelden aantasten, waardoor er bijvoorbeeld vlekken ontstaan.
Kan je oude fotorolletjes nog gebruiken?
In principe kan je oude filmrolletjes die over de datum zijn nog prima gebruiken, maar hoe ouder en slechter het filmrolletje is bewaard, hoe groter het risico op onvoorspelbare resultaten. Er zijn zelfs fotograferen die vanwege het unieke karakter juist bewust fotograferen met expired film. Wil je ook fotograferen met expired film? Houd dan rekening met het volgende:
- Test eerst één rolletje om te kijken of de film überhaupt nog interessante beelden oplevert, voordat je een hele batch fotografeert
- Overbelicht 1 of 2 stops: film verliest gevoeligheid, dat kan je compenseren door iets langer te belichten.
- Gebruik zwart-witfilm: die is vaak beter bestand tegen veroudering dan kleurenfilm.
- Accepteer dat de resultaten niet ‘perfect’ zijn, maar juist artistiek of nostalgisch.
Hoe lang is een fotorolletje houdbaar en hoe verleng ik de houdbaarheidsdatum?
De manier waarop je film bewaart, heeft direct invloed op de houdbaarheid. Warme en vochtige ruimtes zijn funest voor film. Daarom is het belangrijk je rolletjes koel en droog op te slaan. Als je film binnen de houdbaarheidsdatum gebruikt en geen grote voorraad hebt, kun je ze prima bewaren in een kamer die koel of op kamertemperatuur is. Vermijd in ieder geval warme en vochtige ruimtes, en plekken met wisselende temperaturen zoals in de buurt van een raam of radiator. Kleurenfilm is dan meestal zo’n 2 jaar na productie houdbaar, bij zwart-witfilm is dit vaak wat langer.
Om de houdbaarheidsdatum van je oude filmrolletjes te verlengen is de koelkast en vriezer ideaal. De koude temperatuur vertraagt de chemische afbraak namelijk aanzienlijk. In de koelkast (ca. 4°C) kun je een filmrolletje ongeveer 2 tot 5 jaar extra bewaren, terwijl dit in de vriezer (ca. -18°C of kouder) tot wel 10 tot 20 jaar of zelfs langer extra is, met minimale kwaliteitsverlies. Voorwaarde is wel dat je de fotorolletjes op de juiste manier bewaart. De exacte houdbaarheidsdatum is echter nooit 100% te voorspellen. Ook bij perfecte opslag kunnen er verschillen zijn tussen merken, emulsietypen en batches.
Hoe bewaar je oude fotorolletjes in de koelkast en vriezer?
Hoewel de originele verpakking van een filmrolletje wel wat bescherming biedt, bestaat het risico op condensvorming. Om dat te voorkomen kun je rekening houden met het volgende:
- Laat de film in de originele verpakking, maar stop deze vervolgens in een afgesloten plastic bakje of een luchtdichte ziplockzak.
- Optioneel kan je hier een zakje silica aan toevoegen om zo vocht actief te absorberen.
- Leg het bakje of de zak vervolgens achterin de koelkast, daar waar de temperatuur het meest stabiel is
- Als je de film uit de koelkast haalt, laat deze dan minstens 6 tot 12 uur op kamertemperatuur komen voordat je de verpakking opent. Zo voorkom je dat condens op of in de film terechtkomt.
Voor het bewaren van je filmrolletjes in de vriezer kan je dezelfde stappen aanhouden. Het voordeel echter van de vriezer is dat je de film nóg langer kan bewaren, soms wel jaren langer dan de oorspronkelijke houdbaarheidsdatum. De vriezer is daarom perfect voor wie een grote voorraad heeft of een type film heeft die niet meer wordt geproduceerd. Omdat een vriezer veel kouder is dan de koelkast, is het wel belangrijk dat je de film minimaal 12 uur op kamertemperatuur laat komen voordat je deze uit de verpakking haalt. Dit om condens te voorkomen.
Note: film die eenmaal ontdooid is, kun je beter niet opnieuw invriezen. Tijdens het ontdooien kan vocht uit de lucht condenseren op de koude film. Als je dat vocht vervolgens weer invriest, kan het ijsvorming veroorzaken of de emulsielaag beschadigen. Bovendien zorgt het herhaaldelijk invriezen en ontdooien voor structurele stress, wat de film instabiel kan maken.
Samengevat: zo houd je je filmrolletjes het langst goed
- Bewaar film koel, droog en donker – het liefst in een afgesloten doosje met silica gel.
- Gebruik je de film binnen een paar maanden? Dan is de koelkast al voldoende.
- Voor langdurige opslag (jaren): vries de film in.
- Laat ingevroren film goed acclimatiseren voordat je hem uit de verpakking haalt.
- Oude film kan nog prima werken, maar test eerst en overbelicht eventueel.
